De week van de werkstress (over naar buiten wijzen en het schuld-idee)

De week van de werkstress zit er bijna op en het is vandaag ook nog eens wereld filosofiedag. Mooie combi. Tijd voor een beschouwing! Want… werkstress, is dat wel werkgerelateerd? We voelen bijvoorbeeld tijdsdruk en wijzen naar de buitenwereld. Collega’s, leidinggevenden, ‘het bedrijf’, ‘de sector’. Of we geven onszelf de schuld. Maar wie of wat zorgt er eigenlijk voor spanning? Is er überhaupt wel iemand die dat dóet? Laten we dit eens rustig tegen het licht houden en bekijken of er wel een verschil bestaat tussen moeten en willen. En wellicht herontdek je hoe het ook alweer is om een vrij mens te zijn.

Hè lekker, de week van de werkstress. Hup, daar zijn ze weer, cursussen voor het vinden van innerlijke rust en trainingen voor het vergroten van je veerkracht. Er wordt druk geadverteerd met slogans als ‘ga slimmer werken’ en ‘leer je doelen weer bereiken’. Natuurlijk, je kunt allerlei dingen doen om het werk weer het hoofd te bieden. Lees desnoods een boek, doe ontspanningsoefeningen, leef je uit op seksueel gebied, laat je masseren, of neem een reep chocola; best lekker op z’n tijd. Het gaat er op dit punt om dat áls er al rust of ontspanning gezocht wordt, dit niet zelden tot doel heeft om snel weer aan de slag te gaan. De vraag is… lost het je problemen op? Ben je vrij? Of zijn er ondanks alle pogingen en cursussen nog steeds zorgen? Is er nog steeds gedoe?

Wat heb je dan in vredesnaam aan trainingen, meditatie, je geloof, of het lezen van allerlei boeken over spiritualiteit en geluk? Er is niets tegen dit soort ondernemingen, die vanzelfsprekend op bepaalde vlakken ook helpend kunnen zijn. Tegelijkertijd zijn afleidingsmanoeuvres onze geest niet vreemd en wordt een mens daar nou niet bepaald volwassener en helderder van. Eerder behoeftig. Vaak stimuleert het onze onrustige geest, die zich steeds weer snelt naar een beter ‘straks’. En zo cirkelt het rond. Onrust, rust, onrust, rust,… kip, ei, kip, ei… En voor je het weet hol je met je STAP-budget door van een veerkrachtsessie naar een loopmeditatie. Zie hier een recept om in de puree te blijven: BEZIG ZIJN, op zoek naar RUST. In plaats van rustig kijken en iets heel eenvoudigs inzien…

Zo trof ik wel eens een collega die zich niet stoorde aan die manager die mij wél stoorde. En ik zag niet wat het betekende: die manager heeft er geen klap mee te maken! Als je dit zou zien, ziet de wereld er heel anders uit en ben je niet langer overgeleverd aan je baas, je baan, whatever of wie dan ook. ‘Nou, dat klinkt wel érg simpel! Wat wil je zeggen? Dat het aan mij ligt?’ Nee hoor. Dat jouw gevoel van onrust of druk in ieder geval niet door ‘de ander’ komt, of door de situatie. Het ligt niet aan het bedrijf, niet aan je manager en zeker niet aan Leo. Dat dacht ik vroeger… vooral dat het aan Leo lag :). (Roel heeft ook een tijdje in die gevangenis gehuisd, aan de ogenschijnlijke ketting van ‘de ander’; en Roel legde daar ook vaak de schuld neer haha). ‘Heeft dan niemand de schuld van mijn gevoel?’ Inderdaad. Er is niet iemand die de schuld heeft. Maar voordat we hierop doorgaan… eerst even een kort intermezzo.

Uit recent onderzoek van TNO¹ blijkt dat 4 op de 10 werknemers in Nederland vindt dat er maatregelen nodig zijn tegen werkstress. ‘Naar binnen kijken’ valt NIET onder die maatregelen. Wat er wél onder valt: de werkgever moet zus, de werkgever moet zo (even kort samengevat dan). Allemaal goed en wel en er zal best wat te verbeteren zijn, dus als werkgevers nou aan de slag gaan met de adviezen van TNO… kun jij die tijd benutten om je tot jezelf te wenden. Daar (hier!) gebeurt het tenslotte. Althans, ongeveer 35 procent van de mensen die verzuimt geeft werkdruk of werkstress als reden.

Verzuimen is trouwens een grappig woord in dit verband. Verzuim houdt in dat je in gebreke blijft. Natuurlijk begrijp ik dat het een arbeidsrechtelijke term is, maar ‘verzuimen’ betekent in de Nederlandse taal: iets niet doen wat er wel van je wordt verwacht. Dat lijkt me nogal wiedes als je ziek bent! Het heet dus verzuim, maar dat is eigenlijk ziek. Wie verlangt er nu van een werknemer die werkelijk te ziek is om te werken, dat ie naar kantoor komt? Dat lijkt me voor iemand met burn-out klachten niet bepaald een ontspannen term. ‘Jij verzuimt!’'  :-(

Tot zover het tussenspel, terug naar ‘werkdruk’. Bijvoorbeeld: te veel werk in te weinig tijd en dus meer uren maken dan men zegt te willen. Nogmaals, kun je inzien dat iemand anders in jouw plaats in het geheel geen druk zou ervaren? Of misschien juist veel meer! Diverse schakeringen zijn mogelijk, dus laat dit eens bezinken…

Er is precies díe spanning bij jou die voelbaar is. Geen andere.
Heb jij daarvoor gekozen? Zou jij daarvoor kiezen?

Dus rustig aan, het ligt ook niet aan jou. 'De dingen' zijn niet iemands schuld. Als je er even voor gaat zitten, zal je dit kunnen zien. Gevoel ontstaat, daar komt geen IK aan te pas. Anders had je natuurlijk ook geen last van stress. Maar elke vezel in ons schreeuwt om het geven van schuld. Aan Leo, het werk, of desnoods dus mezelf, maar iemand, laat in godsnaam IEMAND de schuld hebben van deze onrust, dit gevoel van druk. Dat zien, is genoeg. Zie hoe dit mechanisme werkt. En zie tegelijkertijd dat dit schuld-idee niet klopt. Als je dat ziet, ben je vrij, niet langer overgeleverd aan de wereld. En laat je anderen wellicht ook met rust en dat is wel zo lekker voor beiden. In plaats van aandacht schenken aan gedachten die op verkeerde ideeën gebaseerd zijn, is er dan weer ruimte om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen doen, laten, denken en gevoel. En lukt het misschien weer te luisteren naar de signalen in je lijf. Dat is soms knap lastig, want zolang de geest flink roeptoetert, hoor je niet meer dat je lichaam inmiddels schreeuwt: STOP! STOP! Wanneer het schuld-idee uit je handen valt, word je gevoeliger en ontstaat er meer aandacht voor wat situaties van je vragen.

Vaak stopt men niet. Speelt men het slachtoffer dat zich onheus bejegend voelt en onder druk gezet. Klagers verworden al snel tot aanklagers en zo verplaatst men binnen de dramadriehoek. Het drama blijft in stand. Men wil er gewoon niet uit, want er blijft een hardnekkig geloof in schuld: iemand moet ervoor boeten dat ik met een burn-out zit. ‘Ik moest altijd maar áán staan.’ ‘Er moeten meer protocollen komen.’ Haha… ánderen moeten ervoor zorgen dat ánderen in toom gehouden worden, zodat IK mij niet zo naar voel. Je kunt in dit land zelfs een werkgever aanklagen als jouw klachten komen door te hoge werkdruk. Het komt niet in mensen op dat het helemaal niet kómt door het werk.

Oké, even via een andere ingang. Kun je zien dat wat jij moeten noemt, net zo goed een willen is? Dat jij het bent die z’n werk goed wil doen, geen fouten wil maken, een stapje harder wil lopen dan de rest, of in ieder geval minstens zo hard. Dat jij het bent, die in deze baan wil blijven. Zelfs als je ‘ja’ zegt omdat ‘nee’ jou een onaangenaam gevoel zou geven… dan wil jij dat onaangename gevoel niet. Dan wil jij liever ja-zeggen. Mensen zeggen me tijdens sessies vaak dat zij iets móeten en zien even niet meer dat ze het eigenlijk zelf willen. Bij het zien hiervan lost het beschuldigen dan zomaar ineens op. En ontstaat er ruimte om te kijken en te voelen. Waar vlucht ik voor weg? En wat wil ik eigenlijk?

Ach, het is ook niet vreemd. Een troebele kijk kom je gemakkelijk tegen, waardoor je kunt gaan geloven in twijfelachtige ideeën. Neem nou een staking: ‘Wij willen het liever ook niet.’² Zeker wel! Je wilt liever staken, dan niet-staken. ‘Ja, maar de reizigers hebben er natuurlijk veel last van en dat willen we liever niet.’ Jawel hoor. Je wilt op dat moment liever dat ze last hebben dan geen last, anders was je niet gaan staken. Dat is een kwestie van goed kijken.

Of neem nou Sophie. Politica. Sophie is niet haar echte naam. Dat kan ook niet, zij is een fictief figuur :). Sophie wil heel graag de politiek in, met als grootste ambitie: puinhopen opruimen en een rechtvaardige wereld. Dát wil ze. Ze steekt zich in haar mantelpak en trekt met frisse moed naar Den Haag. Jeetje wat staat haar een werk te wachten, ze tintelt van energie en heeft zin om aan de slag te gaan. Eenmaal aangekomen en gesetteld, gaat het haar toch een beetje tegenstaan. Wat een gewauwel allemaal, denkt ze, het schiet maar niet op. Maar goed, haar wil om aan te blijven is nog altijd groter dan haar wil om op te stappen, anders was ze wel gegaan. Maar zo fris als ze begon, zo stroperig lijkt het nu allemaal te zijn. Ze is gespannen en heeft het gevoel dat ze wordt tegengewerkt. Na de zoveelste sneer over en weer is ze het beu. ‘Als dit het klimaat is, wie heeft er dan straks nog zin om dit werk te doen?^'3 Ze is kwaad, maar lijkt vergeten dat ze er zélf wil zijn. ZIJ wil dit. Nogmaals, haar wil om te blijven, de discussies aan te gaan en urenlang te vergaderen is nog altijd groter dan dit allemaal níet te doen. En dan verschijnt haar schuldenaar bij de microfoon. Laten we hem Geert noemen, gewoon, omdat het kan. ‘Je bent een slappe politica, met weinig ballen, die alleen maar vergadert en niets voor elkaar krijgt.’ Dat is de druppel. Ze loopt de kamer uit. De volgende dag geeft ze een interview in een landelijk dagblad. Ze zit thuis vertelt ze aan de journalist, de lange werkdagen zijn haar fataal geworden. Ze is boos op Geert, boos op ‘de politiek’, het ‘werkklimaat’ en de veel te lange dagen die ze moest maken.

Ze wijst naar buiten. Spreekwoordelijk natuurlijk, maar het vingertje gebruikt ze wel. ‘Ik moest dit… ik moest dat… en we moesten soms wel 16u per dag vergaderen. Ik sliep veel te weinig.’ Djiezus Sophie… Het lijkt me toch handig uitgeslapen te zijn als je belangrijke beslissingen wilt nemen. Te weinig slaap betekent voor dieren: stress. Dat weten biologen en psychologen al te goed, maar eigenlijk weten we het allemaal wel. Je weet hoe het je lijf uitput als je te weinig slaapt en zeker als dat over een langere periode gebeurt. En we weten ook hoe goed je dan nog kunt denken en tegen een stootje kunt. Nee hoor, lekker doorvergaderen met z’n allen. Desnoods 16 uur per dag! Gek hè, dat men overspannen raakt en reageert als kleine, krampachtige aapmensjes. Vreemd hoor. Mijn moeder zei altijd: als een ander in de sloot springt, doe jij dat dan ook? Dank ma, voor deze wijsheid. ‘Ja, maar we moeten het nog over zóveel hebben, ik móest wel bij die vergadering zijn.’ Oké, voordeel van de twijfel. Komt ie…

Als 16 uur vergaderen van alle opties de beste was, wat is er dan mis mee?
Dan is er niets te klagen… het is dan toch het beste? 

Of is er iets anders aan de hand? Durf je geen ‘nee’ te zeggen? Ben je een bang om iets redelijks te zeggen… namelijk… dat je naar huis gaat. Dat het mooi is geweest voor vandaag. Angst en wil gaan hand in hand. Ergens is er namelijk ook die intrinsieke motivatie om toch die absurde uren te draaien, althans, niemand dwingt jou met een pistool tussen je schouderbladen die vergaderzaal binnen te treden. Binnen het stoïcisme zegt men het eenvoudig: óf je wilt het en je doet wat hiervoor nodig is, óf je wilt het niet.⁴ Je wilt bijvoorbeeld weggaan en doet wat hiervoor nodig is: opstaan en weggaan. Of je wilt dat niet. Niet graag genoeg, zou ik daar zou ik aan willen toevoegen. ‘Maar ik kan het niet maken om te vertrekken.’ Zeker wel, maar er is iets dat je liever wilt: blijven. Om wat voor reden dan ook. Je wilt liever dát dan de consequenties van stoppen, weggaan, iets anders gaan doen. Wat het ook is… je wilt DIT-waarvan-je-zegt-het-niet-te-willen liever wél dan niet. Helder? Mooi.

Even voor de duidelijkheid, het lijkt me volstrekt normaal dat er dingen in het leven moeten. Als ik dorst wil lessen, zal ik moeten drinken. Sterker nog, dan gá ik drinken. Of niet… en dan wil ik blijkbaar op dat moment iets anders liever en stel ik het even uit. Als je ambieert olympisch kampioen schaatsen te worden, zal je daar iets voor moeten doen. Maar goed… dat is dan geen moeten… dat is willen. Want je kunt het ook níet doen. Moeten. Willen. Angst. Verlangen. Wat klopt er eigenlijk écht als het gaat over werkstress of druk die je meent te ervaren? Bekijk het. En voel wat er te voelen valt. Je hebt alleen jezelf nodig om het te kunnen zien. Wat staat er op het spel? Wat maakt leven zwaar, gewichtig...? Blijf niet aan de oppervlakte loeren, blijf niet klagen over je baan, het gaat om iets wezenlijkers. Anders voelde je niet die spanning. Anders liet je het wel uit je hoofd… uit je lijf!

Dus kom op en verman je. Ehhh...  vervrouw je. Nee... vermens je! Ach, dat klinkt ook nergens naar. Trek je panty recht! (Dank Emma, voor deze beeldspraak!). Hij zit scheef namelijk. Doe wat nodig is en klaag niet. Been there, done that. Vingerwijzend naar het leven en naar mensen, als een stekelig, je-gelijk-halend, gespannen diertje. Verfomfaaid. Verfrommeld. Het ziet er gewoon niet fraai uit. Niet vrij. Hij mag niet zus doen of zijn. Dit mag niet zó gaan. Moet anders. Moet anders. Moet anders. Je staat op repeat. Je staat op repeat! :) En op een gegeven moment kun je dat spuugzat zijn. En inzien dat een aantal fundamentele ideeën over ‘jou en de wereld’ gewoonweg niet klopt. Daar heb je geen cursus of training voor nodig, enkel bewustzijn. Het schuldspel kan dan bijvoorbeeld spontaan ophouden en daar knap je behoorlijk van op.

Tot slot, een paar opbeurende woorden van een tamelijk volwassen vrouw, die zo aardig was deze met mij te delen. ‘De mens worstelt met haar mens-zijn. Het is immer de mens die worstelt, niet de wereld, niet haar omgeving. Zij heeft natuurlijk wel het vermogen om haar pijn tegen het licht te houden van die omgeving of de gegeven omstandigheden, maar het blijft steeds de mens zélf die worstelt. En zij zal het zélf tegen het licht moeten houden. En dan herontdekt zij wellicht zelfs haar ware natuur.’ PING..! I rest my case. En die van jou.

x

1. zie factsheet werkstress van TNO (publicatie uit 2022 van onderzoek uit 2021)
2. zie nieuwsitem van de NOS over de OV staking.
3. zie nieuwsitem van de NOS over het klimaat in de politiek. Dus ja, het is maar een voorbeeld. En ja, het is ergens natuurlijk ook gebaseerd op verhalen.
4. Dank Mark Tuitert, voor je heldere uitleg over het stoïcisme in het boek Drive.