Gedachten... Sommige handig, de meeste niet.

Heb jij last van negatieve gedachten? Zit jij ‘in je hoofd’? Gedachten kunnen behoorlijk in de weg zitten, maar wat zijn het eigenlijk? Hoe ontstaan ze? En wat moet je er mee? DENK er maar eens over na. :-) En..? Als je er nog niet helemaal uit bent, geen probleem. Ik ga het uitleggen.

Was je je bewust van je denken? Mooi! Dit is exact waar het om gaat. Een gedachte is een mentale weergave van een (zeer klein!) gedeelte van wat er NU aan de gang is in je brein en je lijf. Deze gedachte verschijnt in bewustzijn. Jij hebt die gedachte niet gemaakt. Laat die even doorklinken… En zie dan de volgende gedachte… Dat is fantastisch! En tegelijkertijd is dat nu juist het probleem.

Mensen hebben gemiddeld meer dan 6.000 gedachten per dag.¹ Sommige zijn handig. Zo kunnen wij ons zaken voor de geest halen om te plannen, kritisch te denken en problemen op te lossen. We kunnen gedrag virtueel uitproberen. Om van tevoren mogelijke scenario’s langs te gaan. Vroeger gingen dit soort praktische gedachten bijvoorbeeld over de te nemen weg naar een rivier. Welke risico’s kleven er aan de mogelijke routes? Hoe lang doe ik daar dan over en wat kom ik tegen? Kan het gevaarlijk zijn? Wat neem ik mee? Hoelang kan ik nog zonder water?

Tegenwoordig is het niet veel anders hoor… Je trekt je koelkast open en ziet één pak melk staan: ‘Oké, 1 pak melk. In een normale week gaan er 4 doorheen. Ja, dit is wel een gemiddelde week en dit pak is nog 6 dagen goed. Ik heb er dus drie nodig straks bij de supermarkt.’ Echt overleven kun je dit niet meer noemen, maar het zijn ook nuttige gedachten. Functioneel. Net zoals je voor een dure aankoop je financiële situatie op een rijtje kunt zetten en berekeningen kunt maken om tot de conclusie te komen: wel / niet aanschaffen. Of als je een Ikea-bed in elkaar wilt zetten. We noemen deze functionele gedachten ook wel de WORKING MIND.²

Oké, gedachten dus. Sommige handig… de meeste niet! Wellicht is het je al eens opgevallen: het leeuwendeel van de gedachten die je vandaag hebt, heb je morgen weer. En de meeste van díe gedachten, heb je dus overmorgen weer! Nou, lekker dan… Niet origineel. En zeker niet nuttig! In onze interne monoloog komen we namelijk ook veel negatief gepraat tegen. Over ‘wat is geweest’ en ‘wat komen gaat’. We hebben overigens meer negatieve gedachten dan positieve, omdat dit onze soort heeft doen overleven. Zoals je hiervoor hebt kunnen lezen, kunnen wij nadenken over mogelijke (vervelende; gevaarlijke) gevolgen van handelingen en hierbij gebruik maken van ervaringen uit het verleden. Zo verklein je de kans dat je in de problemen komt.

De kracht van onze geest –terugdenken en vooruitkijken– is dus nuttig, maar tegenwoordig ook een valkuil. Je kunt namelijk nadenken over wat er allemaal fout had kunnen gaan. Wat jij of iemand anders beter had kunnen doen. En ‘oh, als zij straks maar niet zus of zo reageert…’. Dit noemen we de THINKING MIND. 

Eén stem in de thinking mind is onze innerlijke criticus: ‘Dat was niet goed van mij, ik had eigenlijk…’. Deze innerlijke criticus heeft een tegenpool, de susser: ‘Ja, maar ik moest dit wel doen, want hij…’ Sussen heeft natuurlijk als functie dat het iets sust… Maar… in jouw hoofd doet het dat niet! Het gaat gewoon door:

‘Ja, maar het kon eigenlijk echt niet, want hij heeft zo’n rottijd gehad.’
‘En toch, ik had zelf zo’n enorme hoofdpijn, daarom reageerde ik zo.’
‘(...)’

Hier een voorbeeld over functionele gedachten en dat loze gemompel in ons hoofd. Het komt van Ramesh Balsekar en ik heb het naar deze tijd omgezet.
Als een chirurg een operatie uitvoert, gebruikt hij kennis en vaardigheden die hij geleerd heeft en focust hij zich op de taak die hij op dat moment heeft. Hij vertrouwt op kennis en op ervaringen uit het verleden om de operatie zo goed mogelijk uit te voeren. Hier is dus de working mind aan het werk. Stel je nu voor dat degene die geopereerd wordt een bekende Nederlander is. En dat de chirurg zich daarover zorgen gaat maken. ‘Oh mijn God, ik moet dit wel goed doen. Als het fout gaat, dan kom ik echt in de problemen, mijn praktijk staat op het spel. Deze man heeft zoveel volgers op Twitter en Insta. Hij kan mijn leven zuur maken als het niet goed gaat.’ Dat is de thinking mind. En die gaat ten koste van waar je op dát moment mee bezig bent: opereren. De kans op fouten wordt groter.

De thinking mind gaat nooit over NU. Het zijn terugkomende gedachten over eerder/toen en straks/later. Diep van binnen geloven we dat dit obsessieve denken goed voor ons is. Dat het ons geeft wat we nodig hebben. ‘Hier moet ik echt iets mee’. ‘Als ik het nou maar weet, of kan verklaren,… dan lost het nare gevoel op.’ Werkelijk? Dit is juist waar je problemen ervaart. Het geeft frustratie en schuldgevoelens (‘ik had eigenlijk zus of zo moeten doen of zijn’) en ook angst/stress en zorgen (‘wat nu als...?’). Je bent in gedachten verstrikt. Dat leidt af van waar je mee bezig bent, van functionele gedachten. Emoties en andere lichamelijke sensaties worden dan minder vaak en minder sterk gesignaleerd. Er is simpelweg minder ruimte voor in bewustzijn.

Is er een weg? Uit piekeren en herkauwen? Nou, je kunt je in ieder geval niet uit het denken denken. Laat gedachten voor wat ze zijn. Het helpt niet om ze te willen veranderen of verbeteren. Daar wordt het juist onrustiger van! Een onrustige geest is niet met dezelfde geest te bestrijden. Doorzie het mechanisme. Dan zijn functionele gedachten gewoon handig. En die mentale ruis? Ja, die is er soms ook. Kijk rustig. Gedachten verschijnen in bewustzijn. Er is niet iemand die dat doet. Maar jij gelooft misschien dat jij een maker bent, de maker van 'jouw' gedachten? Dat is dan een obstakel. Laat die claim varen en het leven wordt meer ontspannen. Er vervalt een hoop gekauw, frustratie en gepieker.

Als het helder is, is het simpel.
(En als het simpel is, is er vaak nog wel ‘werk’ aan de winkel).

---
1. In de wereld van coaching wordt vaak gesproken van 60.000 gedachten per dag. Hiervoor heb ik echter geen wetenschappelijke basis kunnen vinden. Wel voor enkele duizenden per dag. Zie bijvoorbeeld: Tseng, J., Poppenk, J. (2020). Brain meta-state transitions demarcate thoughts across task contexts exposing the mental noise of trait neuroticism. Nature Communication, 11(1), 1-12.
2. Het onderscheid thinking vs working mind is volgens mij voor het eerst gebruikt door Ramesh Balsekar.