Geef het een plekje - waar dan? (over een grappig wezen)

Er zijn onnoemelijk veel ‘laat-het-los’-stappenplannen en legio acceptatietechnieken op de markt. Voor als het pijnlijk is, frustrerend, verwarrend, of verdrietig. Tenminste, je hoort zelden: ‘Dát was mooi! Nou, daar zal ik dan maar mee moeten leren leven.’ Iets willen accepteren suggereert dat met ‘negatieve’ gevoelens iets mis is, dat er iets mee móet en dat we dit kunnen leren. Is dit zo? Sommigen beweren zelfs dat het moeilijk is. Laten we deze (en nog wat fundamentelere) ideeën eens tegen het licht houden.

Om te beginnen… we zeggen dat we emoties, (nare) herinneringen of gebeurtenissen ‘een plaats’ willen geven. Eerlijk? Vaak bedoelen we dan dat ze juist géén plek moeten krijgen. We willen ervan af en weten ook wel dat ze niet op te bergen zijn, niet écht, maar we houden de therapeut, onze omgeving en vooral onszelf graag voor de gek. En zijn hardvochtiger dan we misschien denken en willen overkomen. Kun je zien dat als je iets wilt accepteren, je niet accepteert hoe het op dit moment is? Acceptatie en afwijzing bestaan niet los van elkaar. Het is één beweging, één dans. ‘Ik wil leren accepteren en loslaten’ is ‘Ik wil die nare gevoelens en gedachten niet’. We zeggen dat we willen ‘omarmen’ en staan ondertussen met ons zwaard in de aanslag. Grappige wezentjes zijn we toch.

We willen ergens vanaf en noemen dat dan ‘accepteren’. Dat klinkt ook wat flatteuzer en dat is prima, maar zuiver kijken lijkt me ook de moeite waard: willen accepteren is tegelijkertijd iets afkeuren (=strijd) en deze exercitie zal op zichzelf dus niet kunnen leiden tot acceptatie. Je wil het anders dan het is. Of dat een situatie anders was gegaan. We hebben soms zelfs het idee dat dingen anders kunnen zijn dan ze zijn. En tja… dat is niet zo. Het is altijd zoals het is. Precies zoals het is.

De mens is, voor zover we kunnen inschatten uiteraard, het enige wezen dat zich lijkt te verzetten tegen haar natuur, tegen hoe het leven gaat. Ik schrijf ‘lijkt’, want die worsteling staat niet los van mens-zijn en is in die zin natuurlijk. Maar goed, alsnog zal je andere dieren geen loslaatworkshop zien volgen of een seminar ‘jezelf leren accepteren zoals je bent’. We zouden dat natuurlijk maar al te graag toeschrijven aan hun zwakkere cognitieve capaciteiten, of het ontbreken ervan, maar het heeft absoluut niets te maken met superioriteit van de homo sapiens. Eerder met overtuigingen en ideeën waarvan je je kunt afvragen of die wel zo sapiens zijn. De ene keer zeggen we ‘ik kan het niet loslaten’, dan weer ‘het laat me niet los’. Moet JIJ iets loslaten, of moet jij losgelaten wórden? Soms wordt geadviseerd ‘laat het los’, dan weer ‘omarm het’ … en dat staat dan in hetzelfde magazine. We goochelen met woorden en draaien om de hete brij heen. Ook psychologen doen soms mistige (wel vermakelijke) uitspraken: ‘Leg je erbij neer dat volledige acceptatie zelden voorkomt.’ Tja, daar is dus acceptatie voor nodig! Bovendien, het woord ‘volledig’ is VOLLEDIG overbodig :). Er is acceptatie of het is er niet. Je kunt niet ‘een beetje’ loslaten. Als je een pen bijna hebt losgelaten, heb je ‘m nog steeds vast. Los is los.

In veel uitspraken wordt die directheid wel degelijk aangesproken, maar zit er een fundamenteler idee in verstopt. ‘Sluit die deur, open een nieuwe.’ Alsof je dat kunt dóen. Soms zit het idee van controle trouwens helemáál niet verstopt en heet de cursus gewoon: ‘De controle leren loslaten’. Haha, daar heb je dus controle voor nodig. Het impliceert dat er iemand is die controle heeft over het loslaten (van controle) en dat ie dat alleen nog maar even hoeft te leren. En dat is dan 175 euro alstublieft. Voor een nieuw idee: dat je hebt leren loslaten of hier in ieder geval in bent gegroeid. Persoonlijk, of misschien zelfs spiritueel. ‘Maar g%d$%*d#mme… Ik blijf er toch steeds tegen aanlopen in m’n leven’. En hup,… een nieuw idee is geboren: het werkt wel, maar ik moet blijven oefenen, meer m’n best doen. Het lijkt wel bezigheidstherapie. Pogingen van de geest om te ontsnappen, zonder te kijken waar we in de basis voor vluchten.

Willen accepteren is afkeuren, weet je nog… waar wil je vanaf? Welk gevoel… En wat is die bezigheid met hoe het had of zou moeten gaan, waarom valt het niet gewoon stil? Ja, waarom, want accepteren an sich is eenvoudig. Je bent je er misschien niet van bewust, maar je maakt echt, zonder de minste inspanning, bijna nérgens een punt van. ‘Ik pak die fles met m’n rechterhand uit de koelkast en doe de deur dicht met m’n linker. Dat zal ik een plekje moeten geven.’ ‘Ik heb zin om m’n vader te bellen en pak m’n telefoon. Daar zal ik mee moeten leren leven.’ Je hoeft niet te accepteren dat dat ding waar je mee appt een smartphone heet. Of dat je thee heet is (dan wacht je gewoon even of doet er koud water bij). Iets wat IS, hoef je niet te gaan zitten accepteren. Dat IS al. Je hoeft waarschijnlijk niet te aanvaarden dat dit stuk in het Nederlands geschreven is en dat het apparaat waar je dit op leest het gewoon doet (nou zeg, het is toch van de zotte!). Moet je accepteren hoe je op dit moment zit? Dat je dit artikel leuk vindt? Of geen reet aan!?

‘Ja, maar dat heeft allemaal niets met accepteren te maken! Dat is gewoon zo.’ Ehhh, ja,… iets wat je niet accepteert toch ook? Kijk, in de basis toon je dan gewoon een emotie, overschaduwd door mentale reflexen, afleidingsmanoeuvres van de geest: afkeer van wat er verschijnt en grijpbewegingen naar iets gewilds. Het ‘verlengt’ als het ware de pijn, alleen al door de bezigheid die er mee gemoeid is. John Gray zegt het treffend: ‘Het lijden dat ze gemeen hebben met hun dierlijke verwanten, wordt verveelvoudigd door hun gedachten, die voortdurend naar zichzelf terugkeren. Dit reflexieve zelfbewustzijn veroorzaakt het bijzondere ongeluk van het mensendier.’ Gisteren liep ik in de stad en fietsten er twee dames voorbij. Roept een van hen: ‘Ah joh meid, laat gaan!’ Inderdaad, laat het gaan, precies zoals het gaat… weerstand geeft er alleen maar voeding aan.

‘Dat klinkt wel heel eenvoudig!’ Ja, sommige psychologen doen ons anders geloven en zetten het idee van ‘accepteren is te leren’ graag nog wat kracht bij: ‘Accepteren is niet gemakkelijk, maar oefening baart kunst.’ Ah, je kunt het leren, maar… het is dus wel heel moeilijk? Weer een idee. Klopt ie ook echt? Dat er überhaupt cursussen en trainingen bestaan voor acceptatie en loslaten kan inderdaad de indruk wekken dat het ingewikkeld is. De geest kan er gemakkelijk van maken: ‘Als ik maar goed m’n best doe, dan…’. Je zou bijna gaan geloven dat je hulp nodig hebt.

'Goed, maar het valt toch wel te leren?’ Het idee dat je het moet leren is gaandeweg ontstaan. Onder een bepaalde leeftijd speelt het concept helemaal niet! Dan is er enkel het volgen van het leven. Een feestje, een bult, tranen, slappe lach, boosheid, poepen, knuffelen op de bank, natregenen op de fiets. Eten, drinken, spelen, slapen. Er is gewoon wat er is. En dat is dan precies wat er is. De knuffel is vies geworden, omdat ie in de speeltuin in de plas viel. Dat hoef je als driejarige niet te gaan zitten aanvaarden. Het wordt misschien even niet leuk gevonden (of iets langer), maar accepteren speelt geen rol. ‘Papa, ik denk dat ik nu volledig aanvaard heb dat m’n knuffel in de plas viel en dat ik daar verdrietig over was.’ Wat er ook ontstaat, hoe groot of klein ook, er speelt (nog) niet het idee dat er iets mis mee is. Later als we groot zijn, doen we alsof dat wel zo is, is het leven een serieuze aangelegenheid geworden en duiken we in geef-het-een-plek-methodes en oefenen we op matjes in liefdevolle vriendelijkheid.

‘Ja, maar er is toch niets mis met het doen van meditatie?’ Nee hoor, begrijp me niet verkeerd, meditatie kan je uit gewoontes halen, zoals de neiging achter gedachten ‘aan te hollen’. En er zijn prima opleidingen die je helpen om eens de weg ‘naar binnen’ te varen, om angsten en andere gevoelens te laten zijn wat ze zijn. Voor veel mensen is dat (en het is ook mijn ervaring; het was onontgonnen, onvolwassen gebied) geen overbodige luxe. Maar blijf scherp. Mediteer je omdat je ergens vanáf wilt? Verdriet, leegte, boosheid, onrust, anything. Alleen jij kan dat weten. Geen probleem natuurlijk, maar mediteer dan een keertje niet om rustig te worden, blij, tevreden, gelukkig of compassievol… kijk wat er zich ontvouwt. En als dat verontrustend is, dan is dat zo. Het leven laat je dan enkel zien wat aandacht vraagt. Maar we zijn in deze maatschappij nogal van het wegademen of duiken in andersoortige vermijding. Van YouTube filmpjes afstruinen tot opzichtig wegredeneren. ‘Ach, het is wat het is’. Niet zelden bedoelen we dan dat we helemáál niet willen dat het is wat het is en blijft het een ‘ding’ in ons leven, en nadenken hierover een bezigheid. Afleiding.

Als het stilvalt, kom je wellicht tot een prachtige ontdekking. Merk je op dat bewustzijnsinhouden vanzelf ontstaan. Alle (!) gedachten, gevoelens en fysieke sensaties, zijn spontane manifestaties… er is niet iemand die ze doet of maakt. Kijk maar eens rustig, staand in de keuken, zittend op een bureaustoel op je werk, wandelend in de regen. Een gedachte als ‘wat is dit voor radicaal idee’ of ‘hé, daar zit wat in’, een onbehaaglijk gevoel, of willen stoppen met lezen. Je gedachte over je dikke buik, je irritatie, je onzekerheid. Ze ontstaan net zo vanzelf als fijne, plezierige, of neutrale dingen. 

Als je werkelijk controle hebt, waarom verander je dan niet?
En als je geen controle hebt, waarom laat je dan niet los?’
(uit de Zen-traditie)

Wellicht (waarschijnlijk) geloof je dat wat je voor ‘ik’ aanziet over een vrije wil beschikt, de touwtjes in handen heeft of toch in ieder geval een paar. En dat dat voor anderen ook geldt. En daarmee het idee dat dingen anders kunnen lopen dan ze lopen. Filosoof David Hume omschreef zo’n 250 jaar geleden mooi: wat je voor ‘ik’ aanziet is een verzameling immer wisselende, veranderende ideeën, gedachten, voorstellingen, gevoelens. Dat lijkt mij ook. Dat is uiteraard spreektaal, het is niet anders, maar die ‘ik’ of ‘mij’ is evenwel niet de drager van ‘innerlijke gebeurtenissen’, het IS één van die ‘innerlijke gebeurtenissen’. Zonder bewustzijnsinhouden zou ie helemaal niet bestaan.

De geest houdt zich hier liever niet mee bezig en stilvallen schept een kans om ook dát te zien. Het leven ontvouwt zich vanzelf, inclusief vermijding, ontvankelijkheid, acceptabel, onacceptabel, rust, onrust, pijn, een fijn gevoel, alsook de ‘ik’ die je meent te zijn. Er is bewustzijn van en alles wordt moeiteloos ontvangen. Geaccepteerd! (‘Acceptare’ (Latijn) betekent ook zoiets als ‘ontvangen’). Richt je aandacht maar eens op die ‘achtergrond’, van waaruit en waarin alles verschijnt en verdwijnt. Is het niet geweldig?! Je bent (ook) die stille, kalme, open, ontvankelijke achtergrond… Acceptatie is al. Alles wordt al ontvangen, in die helderheid die jij bent. En sommige van die dingen die verschijnen zijn pijnlijk. Wie zegt dat dat niet mag? Of niet zo hoort te zijn?

‘Maar wat dan?’ Je bent misschien op zoek naar een hoe, maar stel nou dat er geen weg is? Dan is er hetzelfde te doen als wat je meestal met ‘positieve’ gevoelens doet… niets. De boel de boel laten en beschikbaar zijn voor alles wat zich manifesteert. Acceptatie is niet 'iets doen', het vergt geen inspanning. Het is eerder het resultaat van het inzicht dat alles wat er nu is, niet anders kan zijn dan het is. Dus volg het leven en wil wat er is. En als je iets niet wilt, zie je dat ook dát moeiteloos ontstaat. Ontspan en ontvang. De boel is allang de boel! Dat geldt zowel voor wat we noemen ‘de buitenwereld’ áls ‘onze binnenwereld’. Dat kun je hier, nu, nagaan. En als je het niet direct ziet, geen probleem: onderzoek je krampen en ideeën, bijvoorbeeld over acceptatie, en kijk of ze de toets der kritiek kunnen doorstaan. Je zou jezelf eens af kunnen vragen, waarom wil ik het eigenlijk anders? Weet ik beter dan het leven hoe het moet? Weet ik werkelijk wat goed en kwaad is? Rechtvaardigheid? Waar zeg ik eigenlijk ‘ik’ tegen? En heeft ie de touwtjes echt in handen? En wat zou er gebeuren als dit niet waar blijkt te zijn… als het wegvallen van m’n overtuigingen de zenuw bloot legt… wat werd er afgedekt en is er nu te voelen…? Waar wilde ik van weg… en daar dan zijn. Doorvoel de boel, precies zoals het is, oftewel, ervaar gewoon wat er te ervaren valt. Het kan wel eens heel anders zijn dan je denkt.

---
PS: ‘Ja, toch nog even terug… ermee bezig zijn helpt toch wel? Als ik bijvoorbeeld ergens meer begrip voor kan opbrengen, kan ik het toch beter loslaten?’ Dat is wederom goochelen met woorden. Heb je werkelijk iets vast? Loslaten, wie zou dat dan moeten doen, maar lijkt dat vaak niet te doen, bijvoorbeeld wanneer er geen begrip is? Dan zijn we meteen bij het tweede punt. Waarom zou je ergens meer begrip voor moeten hebben om het te zien zoals het is? Het is toch allang zoals het is? Bovendien, stel nou dat je alle variabelen zou kennen, die hebben geleid tot de situatie die je niet kunt accepteren, zou je het dan accepteren? Doe dat dan maar meteen, want die variabelen hébben ertoe geleid! Alleen, het aantal oorzaken is oneindig en oneindig divers, één organisme kan ze nooit allemaal kennen. In feite weten we trouwens nooit helemaal, onomstotelijk wat de oorzaak van wat is en hoe dingen ontstaan. Maar misschien bedoel je met begrip niet dat je het wilt begrijpen, maar dat je er ‘oké’ mee wilt zijn? Kun je in dat geval zien dat je er NIET oké mee bent? En dat dit alles gewoon ontstaat, inclusief het idee dat het er niet zou moeten zijn. Kijk, men denkt wel eens dat accepteren inhoudt dat je alles maar oké gaat vinden. Bleeegghhh, gelukkig niet zelfs! Als je denkt van wel, zou ik het artikel nóg een keer lezen.

En als je daar geen zin in hebt… dan heb je daar geen zin in.
Niets mis mee.
Het is waarschijnlijk niet moeilijk te zien dat ‘geen zin’ gewoon ontstaat.
Nou dag hoor! x