Tussen vrees en vrees (over een hoop vrijheid)

Je moet altijd blijven hopen’. Het wordt nogal eens gepredikt. In veel tradities en stromingen wordt ingebeelde houvast gezien als ‘goed’. Het zou welzijn bevorderen en nodig zijn om ‘het’ vol te kunnen houden of iets te kunnen bereiken. Resultaten van wetenschappelijk onderzoek naar hoop zijn echter niet onverdeeld optimistisch. Het zou ook lijdzaam afwachten in de hand werken en ‘de tegenslag’ vergroten. Nietzsche stelt zelfs: ‘Hope in reality is the worst of all evils because it prolongs the torments of man.’ ‘Nou, nou, kwelling, marteling’, zou je kunnen denken… ‘zo erg is het ook weer niet’. Zullen we eens rustig kijken?

Eerst maar even een koffiebroodje halen. ‘Ik hoop trouwens dat ze die nog hebben.’ Ehh, is dat ‘hopen’? Er is wel degelijk een verlangen, ik wil een koffiebroodje (heel graag zelfs!), maar als het er niet is, is dat geen ‘ding’. Ik zie wel eens tweevoeters uit hun vel springen als de schappen naar hun mening niet goed zijn aangevuld –wat errûhg! Anyway, hier kwam gewoon iets op: ‘trek in een koffiebroodje… lekker’. En ik loop nu met dictafoon in de hand naar de supermarkt, want… daar hebben ze van die broodjes. Tenminste, dat hoop ik dan maar! Want als ik straks g%dv$rd*mme niet zo’n broodje heb dan…. Nee, natuurlijk niet. Als/dan speelt geen rol. Er is NU trek en er is helemaal niemand, ook niet ikzelf, die mij hoeft te motiveren een broodje te halen. Die motivatie is er. Ik loop namelijk NU naar de Albert Heijn. Daar is geen hoop voor nodig.

Hoop, een nogal ambigu woord. Het kan positief overkomen. ‘Ik hoop dat je snel beter wordt’. Er kan veel of juist weinig vertrouwen van uitspreken. ‘Nou, dat hoop ik dan maar voor je.’ Er kan angst doorheen gutsen. ‘Oh, ik hoop maar dat het goed komt’. En wat dacht je van: ‘Houd hoop, ook al is alle hoop verloren.’ Zeggen we dan dat we het aankunnen, of geloven we juist van niet? Hoe dan ook, ‘Ik hoop dat hij de kerst nog haalt’ klinkt gewichtiger dan ‘Ik hoop dat ze die koffiebroodjes nog hebben’. En dat is niet gek. Bij hopen –in de nauwe zin van het woord– hangt er iets vanaf. We hangen dan aan de uitkomst. Het wordt er zwaar van, zwaarmoedig. We hopen en zijn tegelijkertijd bang voor wat er óók kan komen. Waarom anders die bezigheid ermee?

Als het niet vreeswekkend is, is er geen grond voor hopen.

Laatst zei een vriend over de huidige lockdown: ‘Ik hoop dat we straks weer mogen hopen.’ Dat de logica bij dit soort uitspraken ontbreekt, geeft natuurlijk niet. Er sijpelt voldoende doorheen dat wanneer mensen spreken over hoop, zij gewoon een emotie uiten. Sommige filosofen zeggen: hoop is de drijfveer is van alles wat we doen. Hier plopt nu een ander idee op: is angst niet juist de drijfveer voor alles wat we hopen? Nogmaals, als er niets van afhangt, waarom zou je dan hopen? En we zijn nogal bange beestjes. We vrezen het oordeel van ‘de ander’, van God, onze ouders, kinderen, vrienden, de ‘maatschappij’. We zijn bang voor uitsluiting, een schuldgevoel. Eenzaamheid. Er is angst om niet gezien te worden… om juist wél gezien te worden. Dat ze je doorhebben! We zijn bang voor conflict, voor stilte. Bang voor angst. Dat we het niet aankunnen. We vrezen de dood. Zelfs het leven. Dat het leven geen zin heeft.

We zoeken houvast, bijvoorbeeld in symbolen. Grappig eigenlijk. Een zwaluw voor hoop. Je hoeft toch niet te hopen op de lente? Die komt wel hoor. En die zwaluw ook. Boerenzwaluwen zijn doorgaans een van de eersten die in het voorjaar naar het noorden trekken. En zij brengen natuurlijk niet écht de lente (de lente brengt eerder de zwaluw). Of neem de duif. Een geliefde prooi voor de havik. Lekker hoopvol. Sommige duiven is geen lang leven beschoren, net als wij mensen natuurlijk. Mooi symbool! Voor vergankelijkheid . En wij maar hopen, op een hiernamaals, of in ieder geval een bedoeling, betekenis. Of, zoals Theo Nijland zingt: ‘En ik hoop maar dat dit alles een bedoeling heeft. Dat het goed is en dat het helemaal niet geeft.’ Wat een grappig lied, echt ff luisteren! Straks dan hè, eerst doorlezen . (Ik hoef natuurlijk niet te hopen dat je dit alles ook echt gaat doen, dat is niet nodig. Het ontvouwt zich vanzelf.)

Hoop doet leven’ zeggen ze wel eens. Bestaat er dan hoop zonder leven? Is er werkelijk een aparte entiteit, genaamd ‘hoop’, die losstaat van zijn? Die vervolgens motivatie van dit ‘zijn’ kan beïnvloeden? Let op… dit hier is geen woordspelletje. Het gaat om de aanname –niet enkel in christelijke kringen, maar bijvoorbeeld ook in de westerse psychologie– dat hoop iets IS, dat iets anders kan veroorzaken. Staat hoop werkelijk op zichzelf? Het volgende is vrij eenvoudig te zien (en dat komt misschien omdat het eenvoudig is). ‘Ik hoop maar dat hij het haalt’ staat niet los van de angst dat iemand het niet haalt. De hoop dat je gezien wordt, bestaat niet zonder de angst niet gezien te worden. Hopen dat ze bij je blijft, is vrezen dat ze weggaat. Of eigenlijk wat daarná komt natuurlijk, want weggaan heeft van zichzelf geen waarde. Maar daarna… verdriet? Eenzaamheid? Het gevoel niet goed te zijn of ‘het’ niet aan te kunnen?

tussen vrees en vrees

Hoop. Het lijkt te gaan over later, maar de vrees is nu. Angst voor verschrikkelijke vooruitzichten wordt in dezelfde dans bedekt door mentale constructies. Een toevlucht, in gedachten over later. Een vlucht, weg van voelen. Weg van verdriet, eenzaamheid, boosheid, angst, jaloezie, een gevoel van leegte. Weg van gevoelens die mogelijk meekomen met een andere uitkomst dan die ene waar je op hoopt. Een vlucht, omdat we sterk menen dat die gevoelens er niet zouden moeten zijn. Maar ze zijn er al. En het is de gewoonte deze ene werkelijkheid, dit moment, niet vrij te laten zijn. Je wilt het niet, niet volledig. Je wilt het anders dan het is en we raken verstrikt in concepten. In verwachten, hopen, denken. We bieden weerstand en zijn in oorlog, op momenten dat het leven niet gaat zoals verwacht, gehoopt, gedacht.

Vrijheid is wat we het meeste begeren, maar echt het minste laten zijn. Het is het aloude recept voor mentale worstelingen, wanhoop, neerslachtigheid, onrust, moedeloosheid en wat dies meer zij. Anthony de Mello zegt hierover heel treffend: ‘De pendel zwaait altijd heen en weer.’ En heeft je ogenschijnlijk in de tang, zolang er geen bewustzijn is van de gelijktijdige beweging. Van hoop en vrees. Gaat je angst of onzekerheid echt weg door te hopen? Of kom je ‘m daardoor gewoon niet onder ogen, laat je het niet vrij. En pendelt hoop en vrees heen en weer.

Kun je zien dat hoop en vrees één beweging is?

Het draait dus maar om drie dingen in het leven (bedankt Anthony). Bewustzijn. Bewustzijn. Bewustzijn. In dit geval van wat je verlangt en wat je eigenlijk vreest. Om te zien dat ze geen twee zijn, nooit zonder elkaar kunnen bestaan en niet losstaan van jou. Hoop en angst, twee uitdrukkingen van hetzelfde zijn, in jou. Je hoeft er dus niet vanaf, dat is zelfs onmogelijk en zodra je dat ziet, wil je dat niet meer. Het is een kans te zien dat alle gevoelens zich ‘in’ jou afspelen. Richt je aandacht eens op de vrees die die hoop laat dansen en de pendel in beweging houdt. Je hoeft alleen maar vrij te laten, wat al vrij is. Wat kan het voor kwaad? Misschien denk je, ‘dit kan ik niet aan’. Dat is een gedachte, maar is het waar of is het wederom een manier om niet te hoeven voelen? Geen probleem. Bewustzijn, weet je wel. Blijf open en nodig die ongenode en waarschijnlijk ongewilde gast eens uit, ze is er toch al. Ontvang. Zie. Luister. Voel wat je eigenlijk vreest als je zegt te hopen. Het gaat wel over. Alles wat verschijnt, gaat weer voorbij. Alles. Daar is geen hoop voor nodig. Dat is de realiteit. En die realiteit is vrij! Zo vrij. Zo. En nu ga ik m’n koffiebroodje eten. Nu maar hopen dat ie net zo lekker is als de vorige keer. En ik zet Theo Nijland nog een keer op. Iemand met ‘Verstand van Weemoed’ kan heel geestig en luchtig zijn.

PS: … de zwaluw brengt de lente niet en de lente brengt de zwaluw niet. Niet echt natuurlijk, die dingen gebeuren gewoon. Alles komt zoals het komt en gaat wanneer het gaat, precies zoals het gaat. Blijf gewoon hier. Exact hier. En zie dat dit alles zich in jou afspeelt. Niets is erbuiten. Jij bent die onmetelijke, onbegrensde vrijheid.

En nu stop ik echt. Daar hoef je niet op te hopen, dat doe ik gewoon.
Tot een volgende ontmoeting!
Doei! x

Meld je aan voor Brain Waves

Wil je op de hoogte blijven van nieuwe Brain Waves?

Contact

Domineeslaan 91
3000 AB  Zwanenburg
Nederland

06-51763909
post@roelboon.nl