Emoties. Wat is je probleem?

Heb jij last van ‘moeilijke’ gevoelens? Ze kunnen flink in de weg zitten, maar wat is je probleem? Weet je wat emoties zijn en wat het verschil is met gevoelens? De overeenkomst met gedachten? Zo niet, dan zou ik echt even verder lezen.

Wat ‘moet’ je met emoties? Mijn antwoord 'Niets.' gaat je waarschijnlijk niet helpen. Een paar basics over emoties kunnen wel wat zaken verduidelijken. Alan Watkins zegt het mooi: 'It’s simply energy in motion. E-motion.' Op ieder moment is er een energetische toestand die door ons heen gaat. Een onophoudelijke stroom aan data –uit je buik, hart, gewrichten, longen, cellen, voeten, huid, hersenen, etc. – om je ‘te laten weten’ hoe het ervoor staat. Waar je lijf zich bevindt, in welke positie. Of je iets nodig hebt. Neem op één moment alle signalen van alle lichaamssystemen bij elkaar … dát is een EMOTIE.

Emoties bieden oplossingen voor problemen waar onze voorouders generaties lang mee zijn geconfronteerd. Ze zetten een gedragspatroon in je lichaam ‘aan’ voor een actueel probleem. Het woord ‘emotie’ stamt niet geheel toevallig af van het Latijnse ‘emovere’, wat zoiets betekent als ‘doen bewegen’ of ‘in beweging zetten’. Emoties stuwen je gedrag. In een richting die jou kan helpen in een situatie.

Verreweg de meeste emoties vinden plaats ‘in het donker’, we zijn ons er niet van bewust. Wanneer dit wél het geval is spreken we van een GEVOEL. In dat opzicht is een gevoel niet anders dan een gedachte. Beiden zijn een spiegeling van een (zeer klein!) gedeelte van wat er aan de gang is in ‘kop en lijf’.¹ Het komt op, blijft even om z’n ding te doen, en verdwijnt dan weer. Als het goed is… En zo niet, dan is dat een teken… Maar voordat we daar aankomen, eerst iets over onze basisemoties: vreugde, verdriet, woede, verbazing, walging en stress (ook wel angst genoemd).²

Basisemoties 
Neem bijvoorbeeld stress. Je fiets op een rotonde. Een automobilist slaat af terwijl jij daar fietst! Jouw lichaam reageert direct. Daar komt geen denken aan te pas. Dat zou het juist gevaarlijk maken! Je moet handelen en wel NU. Je hartslag gaat omhoog, adrenaline giert door je lijf, je spieren spannen zich aan en zo zijn er nog meer dingen die in meer of mindere mate voelbaar zijn. En jouw lichaam in beweging zetten. Je remt hard en probeert een botsing te voorkomen.

Of neem verdriet. Hierbij draait het juist om energiebesparing en terugtrekking. Een huilbui is niet voor niets flink vermoeiend. Je trekt je terug van zaken die je pijn gedaan hebben, zodat je meer aandacht naar binnen kunt richten. Wat wil ik? En wat ik wil, is dat redelijk? Is het mogelijk? Ben ik op weg of moet ik een andere kant op?

Oké, nog één dan. Woede, boosheid. Waar is dat goed voor? Een link met agressie is snel gelegd. Dit stamt af van het Latijnse ‘aggredior’, wat zoiets betekent als ‘ergens gericht op af gaan’. Het heeft een negatieve lading gekregen, maar het heeft, jawel… een functie. Er ontstaat een hoge mate van focus: jij weet in een keer heel goed wat jij NU wilt. Of juist niet. En dat is ook direct duidelijk voor je omgeving. Dat kan met woorden of geluid, maar zeker met je gezichtsuitdrukking en je houding. Boosheid is in de basis overigens niet bedoeld om iemand kwaad te doen. Een ander is wellicht wel een sta-in-de-weg voor wat je wilt. Toen we nog in grotten leefden was wat jij wilde bijvoorbeeld voedsel, iemand z’n rustplaats. Of z’n vrouw. Of man. Tegenwoordig is dat niet veel anders. Je wilt ^&$^$ iets hebben. Of je wilt rust. Of iemand z’n plek of positie. Of vrouw. Of man. En als die sta-in-de-weg datzelfde wil, ontstaat daar ook boosheid: ‘jij gaat mij dit ^&$^$ niet afnemen’.

Boosheid. Stress. Verdriet. Nuttig. En vooral, … gericht op NU. Maar wat moet je ermee? Op zich niets. Ze komen op en gaan vanzelf weer weg weet je nog? Maar er is meer…

Complexe emoties
Basisemoties kunnen puur individueel bestaan, maar complexe emoties houden altijd verband met anderen. Schaamte, schuld, jaloezie, trots, verlegenheid. Ze worden ook wel sociale emoties genoemd en spelen een regulerende rol in ons sociale leven. Schaamte en schuld zijn bijvoorbeeld geëvolueerd om binding in de groep te beschermen. Je krijgt een seintje –een gevoel, een gedachte, maar bijvoorbeeld ook rode wangen– als je een regel van de groep (familie, vrienden, of collega’s, etc.) overtreedt. Het wijst je pijnlijk op een sociale ‘fout’ met als doel: waar mogelijk herstellen en voorkomen dat het nog een keer gebeurt. Ook complexe emoties zetten dus een gedragspatroon ‘aan’ en stuwen jouw gedrag dus in een richting. In het sociale verkeer. En dat is terug te vinden in ons brein.

Basisemoties zijn terug te voeren op onze evolutionair oude hersencentra, maar complexe emoties huizen voor een groot gedeelte in onze modernere hersenschors; Jouw moderne brein categoriseert en labelt (de linkerkant is hier dominant), waardoor het idee kan ontstaan ‘dit is een tafel’ en ‘dat is een fiets’. Maar dus ook ‘dit ben ik’ en ‘dat ben jij’. Dit gedeelte in jouw brein is actief bij complexe emoties, want daarbij gaat het nu eenmaal over jou, in relatie tot anderen. En nu komt het… (bijna )…

Ditzelfde deel van de hersenen is ook betrokken bij denken en taal. Aan een complexe emotie is dus altijd een gedachte verbonden. Over jou, over ‘de ander’. Plus het geloof dat die gedachte wáár is. Zonder die gedachten en het geloof erin, kan schaamte niet bestaan. Schuldgevoel ook niet. Je hebt een schuldgevoel wanneer je denkt en ook gelooft dat je iets anders had moeten doen dan je deed. Tot zover helder? Oké, op naar jouw ‘moeilijke’ gevoelens.

‘Moeilijke’ gevoelens
Wanneer we praten over ‘moeilijke’ gevoelens, gaat het vaak om gevoelens als schuld, schaamte, jaloezie, boosheid, verdriet. Ik heb in ieder geval nog nooit iemand horen klagen: ‘Ik ben al twintig minuten zó blij, dat moet echt eens afgelopen zijn!’. Nee, het zijn juist die gevoelens waar we vanaf willen. Waarmee onze gedachten ‘aan de haal’ gaan. Ze blijven langer én zijn allang niet meer functioneel. En dat zijn twee hele duidelijke tekens… Nu zijn we er. Want iedere emotie heeft in de basis een functie. Heeft dat het niet meer, dan is er iets anders aan de hand. En… emoties duren in de regel niet lang. Met een paar seconden tot minuten zit je –afhankelijk van de situatie– bij basisemoties aardig in de richting. Complexe emoties duren meestal wat langer, maar dat komt omdat zo’n emotie je stuwt in de richting van een ander. En een situatie met die ander moet zich wel eerst voordoen. Maar goed, ook die emotie kan dan oplossen.

Doet dat het niet? Dan geloof je wellicht dat je er iets anders mee moet dan enkel ervaren. En is er waarschijnlijk ook het sterke en hardnekkige idee dat dingen anders kunnen zijn dan ze zijn. Dat jij een afgescheiden zelf bent, met een vrije wil en controle. En dat anderen dat ook zijn. Dat is niet gek, maar toch ook wel :-) (lees hier een Brain Wave over vrije wil, mocht je nog twijfelen). Er ontstaat een bouwwerk aan gedachten, overtuigingen, meningen. Er wordt geprobeerd het gevoel te verklaren, goed te praten, af te keuren, op te lossen. Voilà. Een emotionele mentale brei is geboren. Bijvoorbeeld over dat je je niet zo verdrietig zou moeten voelen. Of dat iemand zich anders naar jou had moeten opstellen. ‘Als hij nou zus of zo, dan voel ik me tenminste niet meer negatief.’ Mensen kunnen zelfs boos worden en zeggen: ‘Hij heeft het recht niet om boos te zijn!’. Haha! Het recht niet. Wordt eens wakker dan! Iemand IS boos. Daar heeft hij of zij niet voor gekozen. Emoties kies je niet, emoties ontstaan. Daar komt geen JIJ aan te pas. Als dat wel zo was, waarom loop jij dan soms vast of voel je je negatief? Juist. Daar kies je niet voor,… anders was het nu wel anders. Lees dit desnoods nog een keer…

Genoeg over ‘de ander’, het gaat om jou. Wat die brei ook is, er is een focus op gedachten. Gericht op: NIET ERVAREN. Ze zijn als een sluier over de werkelijkheid. We hebben een obsessie voor denken. Een neiging tot verklaren. Natuurlijk zijn het twee uitdrukkingen van hetzelfde. Denken en voelen. Eén systeem. Maar… binnen de neurowetenschappen zien we dat gevoel de dominante factor is. Als je bang bent, heeft het bijvoorbeeld geen zin om te zeggen dat je je geen zorgen hoeft te maken. 'Oh, ja, nu je het zegt, daar had ik nog niet aan gedacht. Ik moet me gewoon geen zorgen maken. Dank!'

Het is een eenvoudig principe: ervaar simpelweg wat er te ervaren valt. En lukt dat niet… Kijk, voel, luister. Wat zit er onder die oppervlakkige gedachtestroom die tegen de werkelijkheid in wil? Welke woede en angsten? Jezelf blootstellen aan wat IS, is niet per se leuk. Soms prettig, soms pijnlijk. Hans Laurentius zegt hierover: 'Wat volledig wordt ervaren, laat (je) los.' Het is een waarheid als een koe. En je hebt er je leven lang plezier van!

---
1. In bewustzijn verschijnt maar HEEL weinig van wat er aan signalen is. Minder dan 0,001% (zie hiervoor Brain Wave over gedachten).

2. Zie bijvoorbeeld: Ekman, P. (1992). Are there basic emotions? Psychological Review, 99(3), 550-553.